Fentanyl – uzależnia szybko i często zabija

Fentanyl to syntetyczny opioid, który jest wykorzystywany głównie jako lek przeciwbólowy oraz w anestezjologii. Jest jednym z najsilniejszych opioidów dostępnych w medycynie, a jego moc jest około 50-100 razy większa niż morfiny. Ze względu na swoją skuteczność w łagodzeniu bólu, fentanyl jest często stosowany, jako środek, który leczy ból przewlekły, szczególnie u pacjentów onkologicznych oraz w przypadkach, gdzie inne środki przeciwbólowe okazały się nieskuteczne.

Fentanyl działa poprzez interakcje fentanylu z receptorami opioidowymi w mózgu, co prowadzi do zmniejszenia odczuwania bólu oraz wywołuje euforię. Działa bardzo szybko, co jest korzystne w kontekście znieczulenia i leczenia ostrego bólu. Występuje w różnych formach, takich jak plastry fentanylu, tabletki, pastylki do ssania, spray do nosa oraz zastrzyki, co pozwala na dostosowanie sposobu podania do potrzeb pacjenta.

Pomimo swojej skuteczności, fentanyl jest również znany ze swojego wysokiego potencjału do nadużywania. Ze względu na jego silne działanie i krótki czas półtrwania, istnieje znaczne ryzyko uzależnienia od fentanylu oraz przedawkowania. W ostatnich latach wzrosła liczba przypadków przedawkowań związanych z nielegalnym fentanylem, który bywa dodawany do innych narkotyków w celu zwiększenia ich potencji. Przedawkowanie fentanylu może prowadzić do poważnych objawów, takich jak depresja oddechowa, śpiączka, a nawet śmierć.

W kontekście medycznym, stosowanie fentanylu jest ściśle kontrolowane i wymaga dokładnej oceny pacjenta oraz monitorowania w celu minimalizacji ryzyka wystąpienia działań niepożądanych i uzależnienia. Edukacja pacjentów oraz pracowników służby zdrowia na temat bezpiecznego stosowania fentanylu jest kluczowa w zapobieganiu nadużyciom i przedawkowaniom.

Dlaczego fentanyl uzależnia tak szybko?

Fentanyl uzależnia tak szybko z kilku kluczowych powodów:

1. Wysoka moc: Fentanyl jest około 50-100 razy silniejszy od morfiny i 50 razy silniejszy od heroiny. Jego niewielka ilość jest w stanie wywołać silne efekty euforyczne, co zwiększa ryzyko uzależnienia już po krótkim okresie stosowania.
2. Szybkie działanie: Fentanyl działa bardzo szybko po podaniu, co prowadzi do niemal natychmiastowej ulgi w bólu oraz euforii. Ta szybka reakcja może powodować, że użytkownicy będą chcieli sięgnąć po kolejna dawkę wcześniej, co przyspiesza proces uzależnienia.
3. Krótki czas półtrwania: Fentanyl ma krótki czas półtrwania, co oznacza, że jego efekty ustępują stosunkowo szybko. W rezultacie użytkownicy mogą odczuwać potrzebę częstszego stosowania, aby utrzymać pożądane efekty, co prowadzi do szybszego rozwoju tolerancji i uzależnienia.
4. Silne działanie na receptory opioidowe: Poprzez interakcje fentanylu wiąże się on z receptorami opioidowymi w mózgu, które są odpowiedzialne za odczuwanie bólu oraz przyjemności. Powtarzające się stymulowanie tych receptorów prowadzą do zmian w mózgu, które są podstawą uzależnienia.
5. Euforia i wzmocnienie pozytywne: Działanie fentanylu może wywoływać intensywną euforię, co wzmacnia pozytywne skojarzenia związane z jego używaniem. To wzmocnienie pozytywne sprawia, że użytkownicy mogą częściej sięgać po lek, zwiększając ryzyko uzależnienia.

Te czynniki sprawiają, że fentanyl uzależnia bardzo szybko, co jest szczególnie niebezpieczne zarówno dla osób stosujących go w celach medycznych, jak i dla tych, którzy używają go rekreacyjnie lub nielegalnie. To wszystko spowodowało, że dziś mamy ogromny kryzys fentanylowy w USA, a narkotyk ten dotarł już do Polski. Czy nas też czeka walka z uzależnieniem opioidowym?

Fentanyl – czy to najmocniejszy lek przeciwbólowy na świecie?

Fentanyl jest jednym z najsilniejszych leków przeciwbólowych dostępnych na rynku, ale niekoniecznie jest najsilniejszy. Jest to syntetyczny opioid, który jest od 50 do 100 razy silniejszy od morfiny i około 50 razy silniejszy od heroiny. Został opracowany w latach 60. XX wieku i jest powszechnie stosowany w medycynie do leczenia bólu, zwłaszcza w przypadkach ciężkiego bólu przewlekłego, bólu pooperacyjnego i bólu nowotworowego.

Istnieją jednak inne leki przeciwbólowe, które są równie silne lub nawet silniejsze niż fentanyl. Przykładem jest karfentanyl, który jest używany głównie w weterynarii do znieczulania dużych zwierząt, takich jak słonie. Karfentanyl jest około 100 razy silniejszy od fentanylu, co czyni go jednym z najmocniejszych znanych opioidów.

Fentanyl jest także znany ze swojego potencjału uzależniającego i ryzyka przedawkowania, co stało się poważnym problemem zdrowotnym, szczególnie w kontekście nielegalnego użycia. Jest to spowodowane jego dużą siłą działania i krótkim okresem półtrwania, co wymaga ostrożnego dawkowania i monitorowania pacjentów.

Fentanyl i ksylazyna – zabójcze połączenie ludzi „zombie”. Po co łączy się go z lekiem dla zwierząt?

Połączenie fentanylu i ksylazyny staje się coraz bardziej niebezpieczne w kontekście nielegalnych narkotyków. Ksylazyna, środek uspokajający stosowany głównie w weterynarii, jest używana w połączeniu z fentanylem, co prowadzi do poważnych zagrożeń zdrowotnych i śmierci.

Fentanyl

Fentanyl, jak wspomniano wcześniej, jest syntetycznym opioidem, który jest niezwykle silny i uzależniający. Jest odpowiedzialny za znaczną część zgonów związanych z przedawkowaniem opioidów, szczególnie w Stanach Zjednoczonych.

Ksylazyna

Ksylazyna nie jest zatwierdzona do stosowania u ludzi. Jest to alfa-2 adrenergiczny agonista stosowany jako środek uspokajający, przeciwbólowy i rozluźniający mięśnie w weterynarii. Jego efekty na ludzi mogą być bardzo niebezpieczne, prowadząc do depresji oddechowej, spadku ciśnienia krwi, bradykardii (wolne bicie serca) i śpiączki.

Fentanyl bywa nielegalnie łączony z lekami dla zwierząt, takimi jak ksylazyna, aby zwiększyć jego działanie uspokajające i przeciwbólowe. Ksylazyna jest środkiem uspokajającym i przeciwbólowym stosowanym głównie w weterynarii do znieczulania dużych zwierząt. Kiedy fentanyl jest mieszany z ksylazyną, efekt jest potężniejszy i dłużej trwa, co sprawia, że jest bardziej atrakcyjny dla użytkowników narkotyków.

Łączenie fentanylu, silnego opioidu, z ksylazyną, sedatywnym lekiem weterynaryjnym, jest coraz powszechniejsze wśród użytkowników narkotyków. Taka kombinacja, znana jako „tranq-dope„, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, z powodu jej wysokiej toksyczności i śmiertelności. Badania na myszach wykazały, że kombinacja fentanylu i ksylazyny znacząco zwiększa śmiertelność, wykazując synergistyczne działanie tych dwóch leków. Fentanyl wyłącza normalne funkcje układu oddechowego, co w połączeniu z działaniem ksylazyny, która również działa depresyjnie na układ oddechowy, zwiększa ryzyko śmiertelnych przedawkowań.

Łączenie fentanylu z lekami dla zwierząt jest niebezpieczne i nieprzewidywalne, ponieważ potęguje efekty obu substancji, prowadząc do poważnych komplikacji zdrowotnych. Użytkownicy często nie zdają sobie sprawy z siły i potencjalnych konsekwencji takiej mieszanki, co dodatkowo zwiększa ryzyko negatywnych skutków.

Skalę problemu jakim jest uzależnienie opioidowe pokazują badania. W Filadelfii ksylazyna była obecna w 78% próbek moczu pozytywnych na fentanyl, co wskazuje na jej powszechne występowanie w narkotykach ulicznych i konieczność zwiększenia świadomości medycznej na temat tej kombinacji.

Mechanizm uzależniania się od fentanylu

Mechanizm uzależnienia się od fentanylu zaczyna się od jego wpływu na receptory opioidowe w mózgu i rdzeniu kręgowym. Fentanyl działa na te receptory – będąc silnym syntetycznym opioidem, fentanyl wiąże się z tymi receptorami, co prowadzi do silnego efektu przeciwbólowego oraz euforycznego. To wiązanie stymuluje uwalnianie neuroprzekaźników, zwłaszcza dopaminy, w obszarach mózgu odpowiedzialnych za uczucie przyjemności i nagrody. Wpływ fentanylu na dopaminę jest ogromny. Wzrost poziomu dopaminy wywołuje intensywną euforię, która działa jako silne wzmocnienie pozytywne, zachęcając użytkowników do ponownego sięgnięcia po narkotyk.

W miarę regularnego stosowania fentanylu, organizm zaczyna się do niego przyzwyczajać, co prowadzi do rozwoju tolerancji. Receptory opioidowe stają się mniej wrażliwe na działanie fentanylu, co oznacza, że użytkownik potrzebuje coraz większych dawek, aby uzyskać ten sam efekt przeciwbólowy lub euforyczny. Uzależnienie od fentanylu szybko się rozwija. Tolerancja rośnie gwałtownie, co powoduje, że osoby stosujące fentanyl mogą zwiększać dawki, co z kolei zwiększa ryzyko przedawkowania i poważnych skutków ubocznych.

Równolegle z rozwojem tolerancji dochodzi do uzależnienia fizycznego. Organizm zaczyna potrzebować fentanylu do normalnego funkcjonowania. Brak dostarczania tej substancji prowadzi do objawów odstawienia, które mogą być bardzo nieprzyjemne i trudne do zniesienia. Objawy te obejmują bóle mięśni, nudności, wymioty, bezsenność, lęk i drażliwość. Objawy te mogą pojawić się już kilka godzin po ostatniej dawce i stanowić silny bodziec do ponownego zażycia fentanylu, aby złagodzić te dolegliwości.Użytkownik staje się emocjonalnie i psychicznie zależny od uczucia euforii oraz ulgi w bólu, które zapewnia fentanyl. To prowadzi do obsesyjnego myślenia o leku, silnej chęci jego zażycia oraz trudności w kontrolowaniu jego stosowania. Uzależnienie psychiczne jest często bardziej trwałe i trudniejsze do przezwyciężenia niż uzależnienie fizyczne, ponieważ wiąże się z głębokimi zmianami w mózgu i zachowaniu.

Wzmacnianie negatywne odgrywa również kluczową rolę w mechanizmie uzależnienia od fentanylu. W przypadku osób uzależnionych, stosowanie fentanylu staje się nie tylko sposobem na uzyskanie euforii, ale także metodą na uniknięcie nieprzyjemnych objawów odstawienia. Strach przed tymi objawami oraz pragnienie ich uniknięcia sprawiają, że użytkownik sięga po fentanyl, co dodatkowo pogłębia uzależnienie.Proces uzależnienia od fentanylu jest wyjątkowo szybki i trudny do przerwania ze względu na jego wysoką moc, krótki czas półtrwania oraz silne efekty na mózgowe układy nagrody. Skuteczna terapia uzależnienia wymaga kompleksowego podejścia, które łączy leczenie farmakologiczne, terapię psychologiczną oraz wsparcie społeczne. Bez odpowiedniego wsparcia, osoby uzależnione mogą mieć trudności w zerwaniu z nałogiem i powrocie do normalnego, zdrowego życia.

Fentanyl wyłącza ośrodek oddechowy prowadząc do zgonu

Fentanyl wyłącza ośrodek oddechowy w mózgu, co może prowadzić do zgonu, poprzez jego silne działanie depresyjne na układ oddechowy. Ośrodek oddechowy, znajdujący się w pniu mózgu, jest odpowiedzialny za kontrolowanie rytmu i głębokości oddechów, reagując na poziom dwutlenku węgla we krwi oraz na inne czynniki chemiczne. Opioidy, takie jak fentanyl, wpływają na receptory opioidowe w tym obszarze mózgu, co zmniejsza reakcję na dwutlenek węgla i prowadzi do spowolnienia, a w skrajnych przypadkach, do zatrzymania oddechu.

Mechanizm ten jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ fentanyl działa bardzo szybko i skutecznie tłumi sygnały nerwowe odpowiedzialne za oddychanie. Gdy poziom fentanylu we krwi wzrasta, ośrodek oddechowy zostaje silnie zahamowany, co prowadzi do spłycenia oddechów, ich nieregularności, a w końcu do całkowitego zatrzymania oddechu. Ponieważ fentanyl jest ekstremalnie silnym opioidem, nawet niewielkie przedawkowanie może wywołać ten efekt.

Przedawkowanie fentanylu może prowadzić do tzw. depresji oddechowej, która jest główną przyczyną śmiertelnych przypadków związanych z tym narkotykiem. Depresja oddechowa objawia się spowolnieniem lub nieregularnym oddychaniem, sinicą (niebieskawym zabarwieniem skóry spowodowanym niedotlenieniem), a ostatecznie utratą przytomności i zatrzymaniem oddechu. W przypadku braku szybkiej interwencji medycznej, zatrzymanie oddechu prowadzi do niedotlenienia mózgu, uszkodzenia narządów wewnętrznych i śmierci.

Fentanyl wyłącza ośrodek oddechowy skutecznie i szybko, co sprawia, że jest on szczególnie niebezpieczny, zwłaszcza w przypadku nieświadomego przedawkowania. W warunkach klinicznych, gdzie fentanyl jest podawany przez wykwalifikowany personel medyczny, ryzyko to jest kontrolowane poprzez odpowiednie dawkowanie oraz monitorowanie funkcji życiowych pacjenta. Jednak w warunkach niekontrolowanego użycia, szczególnie w przypadku narkotyków kupowanych na czarnym rynku, użytkownicy często nie są świadomi mocy substancji i nie mają dostępu do natychmiastowej pomocy medycznej.

Szczególnie groźne są przypadki, gdy fentanyl jest nielegalnie mieszany z innymi substancjami, co może prowadzić do nieprzewidywalnych efektów i zwiększać ryzyko śmiertelnego przedawkowania. Działania takie, jak edukacja na temat ryzyka związanego z fentanylem, dostęp do naloksonu (leku odwracającego działanie opioidów) oraz programy redukcji szkód, są kluczowe w walce z epidemią przedawkowań fentanylu.

W Nowym Jorku liczba zgonów z powodu przedawkowania narkotyków wzrosła o 55% w latach 2015-2017, z największym udziałem fentanylu. Fentanyl przyczynił się do największego wzrostu liczby zgonów od czasu rozpoczęcia systematycznego raportowania. Podczas okresu od lipca 2019 do grudnia 2020, zgony związane z fentanylem wzrosły znacząco w regionach środkowo-zachodnich, południowych i zachodnich USA, ze wzrostami odpowiednio o 33.1%, 64.7% i 93.9%. Około 40% tych zgonów było również związanych z używaniem stymulantów. Uzależnienie od fentanylu to jeden z głównych problemów polityki wewnętrznej USA.

O tym z jakim wielkim kryzysem fentanylowym mamy do czynienia, świadczy fakt, że w USA z powodu przedawkowania fentanylu zmarło więcej osób niż w wypadkach samochodowych.

Wskazania do stosowania fentanylu

Fentanyl jest silnym syntetycznym opioidem, stosowanym głównie w leczeniu bólu. Wskazania do stosowania fentanylu obejmują:

1. Ból nowotworowy: Fentanyl jest często stosowany w leczeniu bólu przewlekłego u pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową, zwłaszcza gdy inne opioidy nie są skuteczne.
2. Ból pooperacyjny: Fentanyl może być stosowany do zarządzania bólem po operacji, zwłaszcza w sytuacjach, gdy wymagane jest szybkie i skuteczne działanie przeciwbólowe.
3. Ból przewlekły: U pacjentów z bólem przewlekłym, którzy są oporni na inne leczenie przeciwbólowe, fentanyl może być stosowany jako długoterminowa terapia bólu.
4. Ból przebijający: Fentanyl jest również używany do leczenia bólu przebijającego u pacjentów, którzy już stosują inne opioidy, ale nadal doświadczają epizodów intensywnego bólu.
5. Anestezja: Fentanyl jest stosowany jako część anestezji ogólnej, zarówno jako środek indukujący, jak i podtrzymujący znieczulenie podczas operacji.

Dawkowanie fentanylu

Fentanyl jest dostępny w różnych formach podania, a dawkowanie zależy od konkretnej formy oraz stanu pacjenta. Oto główne formy podania fentanylu i związane z nimi dawkowanie:

1. Plastry transdermalne: Plastry fentanylu są stosowane w leczeniu przewlekłego bólu. Dawka początkowa zazwyczaj wynosi 12,5-25 mikrogramów na godzinę i jest dostosowywana w zależności od odpowiedzi pacjenta i wcześniejszego stosowania opioidów. Plastry zmienia się co 72 godziny.
2. Iniekcje: Fentanyl w formie iniekcji stosuje się w anestezji oraz do leczenia bólu ostrego, w tym pooperacyjnego. Dawka wynosi zazwyczaj od 50 do 100 mikrogramów podawanych dożylnie lub domięśniowo, z możliwością powtórzenia w razie potrzeby.
3. Tabletki podjęzykowe i policzkowe: Te formy są używane głównie do leczenia bólu przebijającego u pacjentów z nowotworami. Dawka początkowa może wynosić 100 mikrogramów i może być zwiększana w zależności od odpowiedzi pacjenta.
4. Lollipops (lizaki): Ta forma, znana jako Actiq, jest również stosowana do bólu przebijającego. Dawka początkowa wynosi zazwyczaj 200 mikrogramów, z możliwością dostosowania w zależności od potrzeb pacjenta.
5. Spray donosowy: Stosowany w przypadku bólu przebijającego, dawka początkowa wynosi 100 mikrogramów na jedno podanie do nozdrza, z możliwością dostosowania w zależności od odpowiedzi pacjenta.

Każda forma fentanylu ma specyficzne wskazania i dawkowanie, które powinny być ściśle przestrzegane pod nadzorem lekarza. W związku z ryzykiem wystąpienia poważnych działań niepożądanych, takich jak depresja oddechowa, uzależnienie i przedawkowanie, dawkowanie fentanylu musi być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta i monitorowane przez specjalistę.

Fentanyl w Polsce

Kryzys fentanylowy, który od lat sieje spustoszenie w Stanach Zjednoczonych i innych krajach, dotarł również do Polski. Fentanyl, niezwykle silny syntetyczny opioid, zaczyna pojawiać się na polskim rynku narkotykowym, stanowiąc poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego.

Jego nielegalne użycie prowadzi do wzrostu liczby przedawkowań i zgonów, ponieważ fentanyl jest znacznie silniejszy niż tradycyjne opioidy, takie jak heroina. Problem ten jest szczególnie niebezpieczny, gdyż fentanyl często jest dodawany do innych narkotyków bez wiedzy użytkowników, co zwiększa ryzyko przypadkowego przedawkowania.

Fentanyl w ciąży

Stosowanie fentanylu w ciąży wiąże się z poważnymi zagrożeniami zarówno dla matki, jak i płodu, dlatego powinno być ograniczone do sytuacji, w których korzyści dla matki przeważają nad potencjalnym ryzykiem dla dziecka. Fentanyl, podobnie jak inne opioidy, może przenikać przez łożysko, co prowadzi do licznych komplikacji. Jednym z głównych zagrożeń jest możliwość uzależnienia noworodka i wystąpienia zespołu abstynencyjnego noworodków (NAS). Noworodki narażone na opioidy w czasie ciąży mogą urodzić się z objawami takimi jak drżenie, drażliwość, słabe przyrosty masy ciała, problemy z karmieniem i zaburzenia snu. Te objawy mogą wymagać długotrwałej i intensywnej opieki medycznej po porodzie.

Kolejnym ryzykiem związanym ze stosowaniem fentanylu w ciąży jest możliwość wystąpienia problemów z oddychaniem u noworodka, co może wymagać natychmiastowej interwencji medycznej. Fentanyl może prowadzić do depresji oddechowej, która jest poważnym stanem zagrażającym życiu. Ponadto, stosowanie opioidów, w tym fentanylu, może zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu, co niesie za sobą dodatkowe komplikacje związane z wcześniactwem. Długotrwałe narażenie na opioidy może również negatywnie wpływać na rozwój mózgu i innych organów płodu, co może mieć długotrwałe konsekwencje zdrowotne.

Z tego powodu, jeśli stosowanie fentanylu w ciąży jest niezbędne, powinno być prowadzone pod ścisłym nadzorem lekarza, który będzie monitorować zarówno stan matki, jak i rozwój płodu. Ważne jest, aby rozważyć alternatywne metody zarządzania bólem, które mogą zminimalizować ryzyko dla dziecka. Kobiety, które są uzależnione od opioidów i są w ciąży, powinny mieć dostęp do odpowiednich programów leczenia uzależnień, które mogą pomóc w bezpiecznym zmniejszeniu lub wyeliminowaniu używania tych substancji. Zapewnienie kompleksowej opieki medycznej i wsparcia dla tych kobiet jest kluczowe dla zapewnienia najlepszego możliwego wyniku zarówno dla matki, jak i dziecka.

Fentanyl – jaka przyszłość? Co nas czeka?

Przyszłość fentanylu i związanych z nim problemów zdrowotnych budzi wiele obaw i wyzwań dla systemów opieki zdrowotnej na całym świecie. Fentanyl, ze względu na swoją potężną siłę działania i potencjał uzależniający, pozostaje głównym punktem zainteresowania zarówno w kontekście medycznym, jak i w ramach walki z nadużywaniem narkotyków. Istnieje kilka kluczowych aspektów, które mogą kształtować przyszłość fentanylu.

Po pierwsze, rosnąca świadomość zagrożeń związanych z fentanylem może prowadzić do bardziej rygorystycznych regulacji dotyczących jego przepisywania i dystrybucji. Lekarze i farmaceuci będą musieli jeszcze bardziej dokładnie monitorować pacjentów, aby zapobiec nadużywaniu i przypadkowym przedawkowaniom. Programy edukacyjne skierowane do pracowników służby zdrowia oraz pacjentów mogą odegrać kluczową rolę w minimalizowaniu ryzyka.

Po drugie, technologia medyczna i badania naukowe mogą przynieść nowe metody leczenia bólu, które będą mniej uzależniające i bezpieczniejsze niż obecnie stosowane opioidy. Badania nad alternatywnymi lekami przeciwbólowymi, terapiami genowymi czy nowoczesnymi technikami neuromodulacji mogą zmniejszyć zależność od silnych opioidów, takich jak fentanyl.

Jednak jednym z największych wyzwań pozostaje walka z nielegalnym handlem fentanylem. Fentanyl produkowany i sprzedawany na czarnym rynku jest często mieszany z innymi substancjami, co zwiększa ryzyko przedawkowania. Międzynarodowa współpraca organów ścigania, wzmocnienie kontroli granicznych oraz zaawansowane technologie wykrywania mogą pomóc w ograniczeniu nielegalnej dystrybucji tego niebezpiecznego narkotyku.

Społeczność musi również podjąć wysiłki na rzecz lepszego wsparcia osób uzależnionych. Rozbudowa programów terapii odwykowej, dostęp do naloksonu (leku odwracającego skutki przedawkowania opioidów) oraz programy rehabilitacyjne mogą pomóc w zmniejszeniu liczby zgonów i poprawie jakości życia osób dotkniętych uzależnieniem.

Wreszcie, kluczowa jest edukacja publiczna. Społeczeństwo musi być świadome ryzyka związanego z używaniem fentanylu oraz tego, jak rozpoznać i reagować na przedawkowanie. Kampanie informacyjne mogą zwiększyć wiedzę na temat bezpiecznego stosowania leków przeciwbólowych i zachęcić do szukania pomocy w przypadku problemów z uzależnieniem.

Podsumowując, przyszłość fentanylu zależy od skoordynowanych działań na wielu frontach: medycznym, prawnym, edukacyjnym i społecznym. Tylko poprzez zintegrowane podejście możemy skutecznie przeciwdziałać problemom związanym z tym silnym opioidem i chronić zdrowie publiczne.